Evelixia-Stop

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΔΕΔΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

Πάνω από 30 χρόνια οι πλούσιες οικονομίες της Δύσης έρχονται αντιμέτωπες με τη διαλεκτική του πλούτου και της πενίας. Τα τεχνολογικά επιτεύγματα επιτρέπουν τη συσσώρευση υλικού πλούτου πρωτοφανούς. Η ευμάρεια κοινωνικών ομάδων και η επιδεικτική κατανάλωση που τη συνοδεύει είναι μοναδική στα ιστορικά χρονικά, εκτός αν αναλογισθούμε, τηρουμένων των αναλογιών, μεσαιωνικούς δεσπότες και βασιλιάδες του μύθου.
Την ίδια στιγμή, ευρύτατα στρώματα αυτών των πλούσιων κοινωνιών ζουν σε συνθήκες στέρησης, φτώχιας και απαθλίωσης, συνθήκες που δεν έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τον συσσωρευμένο πλούτο και τις παραγωγικές δυνατότητες του σήμερα, αλλά που θα ήταν αδιανόητες και, κοινωνικά και πολιτικά, απαράδεκτες σαράντα και πενήντα χρόνια πριν.
Τα αίτια είναι γνωστά. Η συσσώρευση του πλούτου δεν υπήρξε ένα παιγνίδι και όλους τους παίκτες να βγαίνουν κερδισμένοι. Οι πολλοί έχασαν και συνεχίζουν να χάνουν, οι λίγοι, οι πολλοί λίγοι, κέρδισαν και συνεχίζουν να κερδίζουν. Κερδίζουν τόσο στην άνθηση όσο και στην ύφεση της οικονομίας, κερδίζουν όταν οι ρυθμοί παραγωγής αυξάνονται και όταν οι ρυθμοί πέφτουν σε αρνητικά μεγέθη. Μόνο που σε κάθε ύφεση, αυξανόμενα στρώματα της κοινωνίας εντάσσονται στις τάξεις των χαμένων, με λιγοστές ελπίδες να ξαναβρούν στο μέλλον τη χαμένη εισοδηματική και κοινωνική τους κατάσταση.
Οι ειδικοί μας βεβαιώνουν ότι τα παιδιά μας θα ζήσουν χειρότερα από εμάς, εμείς, ως απλοί εργαζόμενοι, γνωρίζουμε ότι ζούμε χειρότερα από ό,τι έζησαν οι πατεράδες μας, αν αναλογισθούμε το συνολικό χρόνο που διαθέτει η πυρηνική οικογένεια σε δύο, τρεις ή και τέσσαρες διαφορετικές «εργασίες» για να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες απαιτήσεις της αξιοπρεπούς διαβίωσης. Ξέρουμε, άλλωστε, ότι όταν θα συνταξιοδοτηθούμε, οι συντάξεις μας μόλις θα επαρκούν για μια γλίσχρη επιβίωση.
Οι ζοφερές εικόνες ενός μέλλοντος που είναι ήδη παρόν σχετίζονται άμεσα με την οργανωμένη κατασκευή της επισφαλούς κοινωνίας, της κοινωνίας που η ανασφάλεια σε κάθε στιγμή της ατομικής και κοινωνικής μας ζωής γίνεται εφιαλτικά παρούσα και αυξανόμενη. Η εργασιακή ανασφάλεια, η έλλειψη εργασιακής σταθερότητας αποδιαρθρώνει το παρόν, καθιστά αμφίβολο το μέλλον και ρευστοποιεί το παρελθόν. Οι νέοι μεταμοντέρνοι καιροί απαιτούν, έτσι τουλάχιστον υποστηρίζουν οι ιδεολογικοί ιδαλγοί τους, από τους εργαζόμενους όχι γνώσεις, αλλά δεξιότητες, προσαρμοζόμενες με κόστος και ευθύνη του ίδιου και της ίδιας. Δεξιότητες που δημιουργούν στο συνδυασμό τους υβρίδια εργαζομένων, κατά την ακριβή, αλλά απάνθρωπη, έκφραση νεαράς και ενθουσιώδους συναδέλφου πριν μερικά χρόνια. Τα υβρίδια, όμως, έχουν μια ιδιότητα, γνωστή σε κάθε σχετικό: δεν αναπαράγονται. Οι άνθρωποι αναπαράγονται, ως βιολογικά όντα και ως φορείς της ικανότητας να εργάζονται, οι κοινωνίες βασίζονται στην ανθρώπινη αναπαραγωγή για να συνεχίσουν να υπάρχουν. Και ακόμη περισσότερο: οφείλουν να την εξασφαλίσουν.
Η διαλεκτική του πλούτου και της πενίας, η πενία ως προϋπόθεση του πλούτου, δεν μας είναι άγνωστη. Όταν διαπιστώθηκε ότι η συσσώρευση πλούτου οδηγούσε όχι στην εξάλειψη των ανισοτήτων, αλλά στη διεύρυνσή τους, στο Λονδίνο στο τέλος του 19ου αιώνα, οι πρωτοποριακές, μακροχρόνιες και αναλυτικές, επιτόπιες έρευνες του Booth έδειξαν, έστω και μέσα από ιδεολογικές στρεβλώσεις επιβαλλόμενες από τη βικτωριανή ηθική, ότι η ανασφάλεια της εργασίας, η έλλειψη τακτικής απασχόλησης, ήταν το βασικό αίτιο για την ανεργία, τη φτώχια και την κοινωνική περιθωριοποίηση σχεδόν το 30% των Λονδρέζων. Ίδια αποτελέσματα έδωσαν έρευνες στην Αγγλία, στις ΗΠΑ και αλλού. Κατά της επισφαλούς εργασίας αναφέρθηκε ο Beveridge, προτείνοντας τα γραφεία εργασίας και τα επιδόματα ανεργίας ως θεσμούς καταπολέμησης της επισφάλειας, ενώ ο A. Marshall θεωρούσε την επισφαλή εργασία ως κατάλοιπο του παρελθόντος, δείγμα έλλειψης εκσυγχρονισμού των παραγωγικών δομών της Αγγλίας των αρχών του 20ου αιώνα.
Στο τέλος του αιώνα και στις αρχές του τωρινού, η επισφαλής εργασία έγινε από ανάθεμα και ιστορικό κατάλοιπο ευχή και δείγμα εκσυγχρονισμού. Μόνο η έλλειψη κοινωνικών αναφορών και ιστορικής παιδείας, η κατανόηση της αγοράς εργασίας ως υποσυστήματος υποχρεωμένου να απορροφά τους μικρούς και μεγάλους κραδασμούς της οικονομίας, και ο απανθρωπισμός του εργαζόμενου, η απόλυτη ρευστοποίησή του, ερμηνεύουν αυτές τις ανόητες απόψεις που, παρά την ανοησία τους, αναδεικνύονται σε κυρίαρχες.
Το αφιέρωμα του «Εντός Εποχής» δείχνει την άλλη εικόνα. Γραμμένο από συναδέλφους που πρωτοστάτησαν στην κίνηση των Πανεπιστημιακών κατά της Κρίσης, αναδεικνύει τα ουσιαστικά προβλήματα.
Ο Γιάννης Κουζής επιχειρεί μια χαρτογράφηση της εργασιακής επισφάλειας, ενώ ο Χρίστος Παπαθεωδόρου δείχνει ότι η φτώχια δεν οφείλεται στην έλλειψη εργασίας, αλλά στον τρόπο που οργανώνεται η κοινωνική πολιτική. Την επιλεκτικότητα των κρατικών κοινωνικών πολιτικών που εδράζεται στην υποχώρηση των κοινωνικών δικαιωμάτων επισημαίνει η Δέσποινα Παπαδοπούλου. Όταν τα κοινωνικά δικαιώματα μετατρέπονται σε ατομικά προνόμια, καμιά ηλεκτρονική διαφάνεια δεν μπορεί να αποκαταστήσει κανόνες ισονομίας. Το άρθρο της Όλγας Στασινοπούλου αναδεικνύει έναν άλλο χώρο «παραγωγής» της εργασιακής επισφάλειας, το χώρο των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στην Ψυχική Φροντίδα.
Συνιστώ θερμά την επιμελή ανάγνωση του άρθρου της Ιωάννας Καυτανζόγλου. Όχι μόνο για την εξαιρετική γνωσσική διαχείριση του θέματος – πράγμα δυστυχώς σπάνιο - όσο για το γεγονός ότι, ενώ μοιάζει παράταιρο, όμως είναι στην καρδιά του προβλήματος του αφιερώματος, πρόβλημα που αναδεικνύει με διαύγεια το επίδικο αντικείμενο του χρόνου και της διαχείρισής του.
Τα άρθρα των Σταύρου Μουδόπουλου και Λευτέρη Κρέτσου κλείνουν το αφιέρωμα εξετάζοντας το ρόλο των συνδικάτων. Ο Μουδόπουλος επισημαίνει τα νομικά κωλύματα για τη συνδικαλιστική κάλυψη των επισφαλώς εργαζομένων, κωλύματα που δεν περιορίζονται μόνο στο νομικό τύπο. Ο Κρέτσος δείχνει πως, ενώ οι νέοι, κυρίως επισφαλώς, εργαζόμενοι δείχνουν διάθεση συμμετοχής στις συνδικαλιστικές οργανώσεις υψηλότερη από τους μεγαλύτερης ηλικίας εργαζομένων, τα συνδικάτα αδιαφορούν και τους αποκλείουν από τις οργανωτικές δομές, τα όργανα και τις πολιτικές.
Τέλος, το άρθρο της Μαρίας Καραμεσίνη αιτιολογεί γιατί οι μορφές αυτές εργασίας είναι επισφαλείς. Η μείωση των θέσεων εργασίας ορισμένου χρόνου γίνεται αυτόματα μα την ύφεση, ενώ η μετατροπή θέσεων πλήρους ωραρίου σε θέσεις μερικής απασχόλησης, γνωστή, άλλωστε, και από τα καθ’ ημάς, δείχνει το ποιοι πληρώνουν εκ νέου την κρίση.
Το αφιέρωμα δεν ολοκληρώνει την παρουσίαση του προβλήματος. Είναι, όμως, μια πρώτη, συστηματική προσπάθεια καταγραφής, βασισμένη σε πολύχρονες ερευνητικές προσπάθειες των συμμετεχόντων. Είναι, ταυτοχρόνως, και μια υπόσχεση για το μέλλον. Για να μειώσουμε τους βαθμούς αβεβαιότητας.